ITAUKEI - STATEMENT BY PERMANENT SECRETARY FOR HEALTH & MEDICAL SERVICES DR. JAMES FONG - 19.07.21

19/07/2021


iRogo ni Veidewavi ni Mate
E 784 na kisi vou vakadeitaki ena loma ni 24 na aua me yacova na 8 ena mataka nikua. Na matailalai ni tukutuku ni vanua e ririkotaki vakalevu ena taba ena bogi nikua ena vatavata ni Tabacakacaka ni Bula kei na iVolamata ni Matanitu (Fijian Government Facebook page). Ena rawa tale ga ni o raica ena vatavata ni COVID ni Tabacakacaka ni Bula ena http://bit.ly/3vE2ZBb, na vanua era tiko kina na veikisi vou.
 
E 15 na lewenivanua era leqa ena COVID-19 mai na ika12 ina ika19 ni Jiulai.

Na imatai ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 65 e Laucala Beach. A laurai ena Valenibulalevu e Suva ni taqa vakasivia na nona icegu. A qai leqa ni oti e 7 na siga na nona curu, oya ena ika18 ni Jiulai 2021. Sa cula oti ena imatai ni cula ena itekivu ni vula sa oti. Sebera ni cula ena ika2 ni icula. E kena ibalebale ni se sega ni taucoko na nona taqomaki.
 
Na ika2 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 77 e Valelevu, a leqa ga e vale ena ika18 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.
  
Na ika3 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 47 e Lami, a leqa ga e vale ena ika12 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika4 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 67 e Nasinu, a leqa ga e vale ena ika17 ni Jiulai 2021. Ratou vakaraitaka na leweni nona vuvale ni a sa tauvimate tiko ka laurai vua na ivakatakilakila ni COVID-19 ni vo e dua na macawa me leqa kina. E sebera ni cula na marama qo.

Na ika5 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 51 e ColoiSuva, a leqa ga e vale ena ika17 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika6 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 40 e Lami. A mai laurai ena Valenibula Veivuke se na FEMAT ni a taqa vakasivia na nona icegu. A leqa ena ika17 ni Jiulai 2021 qo ni oti e 6 na siga na nona curu tiko. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika7 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 72 e Nabua. A lai laurai e valenibula ni taqa vakasivia na nona icegu. Ratou a cicivaki koya na Timi ni veiqaravi vakavuniwai ena Valenibulalevu e Suva. A leqa ena ika18 ni Jiulai 2021, qo ni oti e dua na siga na nona curu. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika8 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 65 e Suva a leqa ga e vale ena ika18 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika9 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 81 e Samabula. A lai laurai ena Valenibulalevu e Suva ni taqa vakasivia na nona icegu. A leqa e valenibula ena siga vata ga oya ena ika19 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na marama qo.

Na ika10 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 63 e Delainavesi a leqa e vale ena ika17 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika11 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 79 e Cunningham, a leqa e vale ena ika17 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na marama qo.

Na ika12 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 73 e Suva. A lai laurai ena Valenibula Veivuke na FEMAT ni a taqa vakasivia na nona icegu. A leqa e valenibula ena ika18 ni Jiulai 2021, qo ni oti e siga dua na nona curu.
E sebera ni cula na marama qo.

Na ika13 ni leqa mai na COVID-19 e dua na turaga yabaki 83 e Nasese. A mai laurai ena Valenibula veivuke na FEMAT ni sa taqa vakasivia na nona icegu. A leqa ena ika17 ni Jiulai qo ni oti e 4 na siga nona curu tiko. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika14 ni leqa mai na COVID-19 e dua na turaga yabaki 65 e Suva. A mai laurai ena Valenibulalevu e Suva ni sa taqa vakasivia na nona icegu. A leqa e valenibula ena ika18 ni Jiulai. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika15 ni leqa mai na COVID-19 e dua na marama yabaki 50 mai Dakuibeqa. A mai laurai ena Valenibulalevu e Suva ni sa taqa vakasivia na nona icegu, a leqa e valenibula ena ika16 ni Jiulai. E sebera ni cula na marama qo.

E 7 tale ga era sa leqa ka sa vakadeitaki vei ira na COVID-19. Ia, e sa vakadeitaki vakavuniwai ni sega ni vuni leqa na COVID-19, era leqa ena mate bibi sa tiko rawa vei ira.

Sa 113 taucoko na leqa mai na COVID-19 e Viti, e 111 era sa leqa me tekivu mai na Evereli ni yabaki qo. E 48 tale ga sa leqa ena mate bibi sa tauvi ira rawa tiko; qo era sega ni okati mera leqa ena COVID-19.
 
E 125 sa bula me yacova mai na irogo sa oti, kena ibalebale sa 14,247 na kisi vakadeitaki. E 18,228 taucoko na levu ni kisi me vakatekivu mai na Evereli ni 2021. Sa 18,298 na levu taucoko ni kisi ena noda vanua me vakatekivu mai na Maji ni 2020, ka 3,890 era sa bula.
 
E 17 tale ga era sa leqa ka se vaqaqai tiko na vuni nodra leqa. Ena qai vakadeitaki na vuni leqa ni sa qaravi oti na veivaqaqai, qo e oka kina na vakadidiketaki ni sabolo.

iRogo ni Vakadidike Vakavuniwai
E 1,246 taucoko na lewenivanua era vakadikevi ka 611 e tauri na nodra sabolo ena veivanua ni vakadidike vakavuniwai tudei, ena loma ni 24 na aua sa oti. Sa 323,960 taucoko era sa dikevi vakavuniwai ka 56,019 sa tauri na nodra sabolo me yacova mai nikua. Ena vanua ni vakadidike veitosoyaki, sa 2,536 sa vakadidiketaki vakavuniwai ena loma ni 24 na aua sa oti, ka 273 na sabolo e tauri. Sa 719,501 taucoko na levu ni lewenivanua era sa vakadidiketaki vakavuniwai me yacova mai nikua, ka 62,029 sa tauri na nodra sabolo.

iRogo ni Vakadidiketaki ni Sabolo
E 229,237 taucoko na levu ni sabolo sa vakadidiketaki rawa me tekivu mai na Evereli ni 2021 ka 272,098  na levu kece ni sabolo sa vakadikevi rawa me tekivu mai ena Maji ni 2020. Sa 3,871 taucoko na sabolo vakadidiketaki a ripotetaki ena ika17 ni Jiulai. Mai na iwiliwili sa tiko rawa, ni vakatautauvatataki ena 7 na siga e rauta ni 3,875 na sabolo e vakadidiketaki ena dua na siga se 4.4 mai na 1,000 na lewenivanua. Ni vakatautauvatataki ena 7 na siga e rauta ni 26 na pasede ni kisi vakadeitaki ka se tubu tiko ga na iwiliwili.
 
iRogo ni veicula
Me yacova mai na siga Vakarauwai, sa 393,095 na lewenivanua era sa cula ena imatai ni cula ka 78,624 ena ikarua ni cula. E kena ibalebale ni sa 67 na pasede ni lewenivanua e gadrevi era sa cula ena imatai ni cula ka 13.4 na pasede era sa cula ena ikarua ni cula.

Ni raica ena vatavata ni veicula ni Tabacakacaka ni Bula na iwiliwili ni lewenivanua era sa cula vakadua kei ira sa cula vakarua ena noda vanua, vaka kina na veiwasewase lelevu (divisional) kei na veiwasewase lalai (sub-divisional). Ena rawa ni o raica na vatavata qo ena http://bit.ly/3h2JfCZ
 
Veika me baleta na Matetaka
Ni vakatautauvataki ena 7 na siga, sa 988 na kisi vou ena 1 na siga se 1,116 na kisi mai na 1 na milioni na lewenivanua ena 1 na siga. E tubu tiko na iwiliwili ni kisi ena veisiga, na tauvimate bibi kei na leqa mai na COVID.  

iVakasala raraba
Sa veidewavi vakalevu ena lomanivanua vakatabui e Suva-Nausori na COVID-19. E kena ibalebale qo, kevaka o vakila e dua na ivakatakilakila ni COVID-19, sa dodonu mo kasamitaka ni o sa tauvi COVID-19 ka vakatikitikitaki iko e vale. Kua ni o waraka sara na macala ni kena dikevi na nomu sabolo mo qai vakatikitikitaki iko. Na nomu na vakatikitikitaki iko ena vukea na kena tarovi na veidewavi ni COVID-19.

Na ivakatakilakila ni COVID-19 e okati kina na:
Vuvu, savuniucu, biniucu, surusuru, oca/wawale vakasivia, sega ni vakila na ikanakana ni kakana se sega ni boica rawa e dua na ka, mosiniulu, momosiniyago, mosinitilotilo, katakata, coka, wadadamunimata kei na milamila.

Kevaka o vakila e dua na ivakatakilakila qori, kerekere mo cakava qo:

1)  Mo vakatikitikitaki iko mai vei ratou na lewe ni nomu vuvale. Mo tiko ga e vale. Kevaka e rawa, mo yawaki ratou na nomu lewenivuvale me 2 na mita.

2)  Kevaka e rawa, gole ina dua na valeniwai voleka me lai tauri na nomu sabolo ka taro ivakasala. Nanuma mo tokara na iubinigusu kei na ucu e ubia vakavinaka na gusumu kei na ucumu ka maroroya na veiyawaki ni 2 na mita.

3)  Kerekere kua ni vakayagataka na tolili e vakayagataka vata na lewenivanua ni o gole mo lai laurai vakavuniwai. Kevaka e sega ni rawa, mo tokara e dua na iubinigusu kei na ucu e taqomaka vinaka na gusumu kei na ucumu ena veigauna kece ka maroroya na veiyawaki ni 2 na mita.

E kisi bibi o ira na sa bibi vei ira na COVID-19. Na nodra yaco bera mai e valenibula ena vakalailaitaka nodra na rawa ni qaravi vakavuniwai me ra bula. E sega ni kainaki me vakadeitaki sara ni o sa tauvi COVID-19 mo qai qarauna na ivakatakilakila ni COVID-19. E gadrevi na lewenivanua kece me kila tiko na ivakatakilakila ni sa bibi na COVID-19, qo e oka kina ni;

•   Taqa na icegu,
•   Mosinisarisari,
•   Mosiniulu kaukaua me vica na siga,
•   Veilecayaki na vakasama, dredre me vakayadrati se me yadra vakabalavu; kei na
•   Mamaca ni yago, tebenigusu se qaqalo. 

E vica na vanua ni veiqaravi vakavuniwai ena lomanivanua vakatabui e Suva - Nausori sa vakatabakidua tiko me qaravi ira sa bibi vei ira na ivakatakilakila ni COVID-19. Kevaka o iko se dua na nomu lewenivuvale ena lomanivanua vakatabui e Suva-Nausori ka vakila ni sa bibi na ivakatakilakila ni COVID-19 kerekere ni gole vakatotolo ina veivanua ni veiqaravi vakavuniwai qo.

- Valenibulalevu e Suva
- Valenibula veivuke (FEMAT) ena Vodafone Arena

Na lewenivanua e Nausori sa bibi vei ira na ivakatakilakila ni COVID-19 me gole ina:

- Valeniwai e Nausori
- Valenibula e Wainibokasi

Qirita na 165 kevaka o sega ni rawa ni lako ina dua na vanua ni veiqaravi vakavuniwai.

Vinaka.