ITAUKEI - STATEMENT BY PERMANENT SECRETARY FOR HEALTH & MEDICAL SERVICES DR. JAMES FONG - 20.07.21

20/07/2021


iRogo ni Veidewavi ni Mate
E 1,054 na kisi vou vakadeitaki ena loma ni 24 na aua me yacova na 8 ena mataka nikua. Na matailalai ni tukutuku ni vanua e ririkotaki vakalevu ena taba ena bogi nikua ena vatavata ni Tabacakacaka ni Bula kei na iVolamata ni Matanitu (Fijian Government Facebook page). Ena rawa tale ga ni o raica ena vatavata ni COVID ni Tabacakacaka ni Bula ena http://bit.ly/3vE2ZBb, na vanua era tiko kina na veikisi vou.

E 12 na lewenivanua era leqa ena COVID-19 mai na ika13 ina ika19 ni Jiulai.
 
Na imatai ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 70 e Tamavua. A lai laurai ena Valenibulalevu e Suva ni taqa vakasivia na nona icegu. Ratou vakaraitaka na lewe ni nona vuvale ni a sa 4 na siga na nona tauvimate tiko ka laurai vua na ivakatakilakila ni COVID-19. A lai bibi vua na mate ena Valenibulalevu e Suva, mani leqa ena siga vata ga oya, na ika14 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na marama qo.
 
Na ika2 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 53 e Nasinu. A lai laurai ena Valenibulalevu e Suva ni taqa vakasivia na nona icegu. Ratou vakaraitaka na lewe ni nona vuvale ni a sa tauvimate tiko, a katakata sivia na yagona ka vuvu. A mani leqa e valenibula ena siga vata ga oya, na ika13 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na marama qo.

Na ika3 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 60 e Suva, a leqa ga e vale ena ika18 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika4 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 60 e Suva. A laurai ena Valenibulalevu e Suva ni taqa vakasivia na nona icegu. A lai bibi vua na mate e valenibula ka leqa ena ika19 ni Jiulai 2021, qo ni oti ga e 1 na siga na nona curu. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika5 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 72 e Nakasi, a leqa ga e vale ena ika18 ni Jiulai 2021. Se sega ni cula na marama qo.

Na ika6 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 69 e Valelevu, a leqa ga e vale ena ika18 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika7 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 74 e Narere. A lai laurai e valenibula ni a taqa vakasivia na nona icegu, mani cicivaki sara ena Valenibulalevu e Suva. A bibi vua na mate e valenibula ka leqa ena ika18 ni Jiulai 2021, qo ni oti e 5 na siga na nona curu. E sebera ni cula na marama qo.
 
Na ika8 ni leqa ena COVID-19 e dua na turaga yabaki 92 e Wailoku, a leqa ga e vale ena ika19 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika9 ni leqa ena COVID-19 e dua na marama yabaki 87 e Tacirua, a leqa ga e vale ena ika19 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na marama qo.

Na ika10 ni leqa mai na COVID-19 e dua na turaga yabaki 81 e Waila, a leqa ga e vale ena ika19 ni Jiulai 2021. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika11 ni leqa mai na COVID-19 e dua na turaga yabaki 75 e Nasinu. A lai laurai e valeniwai ni taqa vakasivia na nona icegu, a mani cicivaki sara ena Valenibulalevu e Suva. Sa lai bibi vua na mate, mani leqa ena ika19 ni Jiulai 2021, qo ni oti ga e 1 na siga na nona curu. E sebera ni cula na turaga qo.

Na ika12 ni leqa mai na COVID-19 e dua na marama yabaki 75 e Kinoya, a leqa ga e vale ena ika19 ni Jiulai 2021. A sa cula oti na marama qo ena imatai ni icula ena veimama ni vula o Me. E sebera ni cula ena ikarua ni cula, ka se sega ni taucoko na nona taqomaki.

E 3 tale ga era sa leqa ka sa vakadeitaki vei ira na COVID-19. Ia, e sa vakadeitaki vakavuniwai ni sega ni vuni leqa na COVID-19, era leqa ena mate bibi sa tiko rawa vei ira.

Sa 125 taucoko na leqa mai na COVID-19 e Viti, e 123 era sa leqa me tekivu mai na Evereli ni yabaki qo. E 51 tale ga sa leqa ena mate bibi sa tauvi ira rawa tiko; qo era sega ni okati mera leqa ena COVID-19.

E 343 sa bula me yacova mai na irogo sa oti, kena ibalebale sa 14,943 na kisi vakadeitaki. E 19,282 taucoko na levu ni kisi me vakatekivu mai na Evereli ni 2021. Sa 19,352 na levu taucoko ni kisi ena noda vanua me vakatekivu mai na Maji ni 2020, ka 4,233 era sa bula.
 
E 30 tale ga era sa leqa ka se vaqaqai tiko na vuni nodra leqa. Ena qai vakadeitaki na vuni leqa ni sa qaravi oti na veivaqaqai, qo e oka kina na vakadidiketaki ni sabolo.
 
iRogo ni Vakadidike Vakavuniwai
E 6,680 taucoko na lewenivanua era vakadikevi ka 2,220 e tauri na nodra sabolo ena veivanua ni vakadidike vakavuniwai tudei, ena loma ni 24 na aua sa oti. Sa 330,640 taucoko era sa dikevi vakavuniwai ka 58,239 sa tauri na nodra sabolo me yacova mai nikua. Ena vanua ni vakadidike veitosoyaki, sa 3,321 sa vakadidiketaki vakavuniwai ena loma ni 24 na aua sa oti, ka 531 na sabolo e tauri. Sa 722,822 taucoko na levu ni lewenivanua era sa vakadidiketaki vakavuniwai me yacova mai nikua, ka 62,560 sa tauri na nodra sabolo.
 
iRogo ni Vakadidiketaki ni Sabolo
E 232,972 taucoko na levu ni sabolo sa vakadidiketaki rawa me tekivu mai na Evereli ni 2021 ka 275,833 na levu kece ni sabolo sa vakadikevi rawa me tekivu mai ena Maji ni 2020. Sa 3,735 taucoko na sabolo vakadidiketaki a ripotetaki ena ika18 ni Jiulai. Mai na iwiliwili sa tiko rawa, ni vakatautauvatataki ena 7 na siga e rauta ni 3,837 na sabolo e vakadidiketaki ena dua na siga se 4.3 mai na 1,000 na lewenivanua. Ni vakatautauvatataki ena 7 na siga e rauta ni 26 na pasede ni kisi vakadeitaki.

iRogo ni veicula
Me yacova mai na ika19 ni Jiulai, sa 401,404 na lewenivanua era sa cula ena imatai ni cula ka 80,894 ena ikarua ni cula. E kena ibalebale ni sa 68.4 na pasede ni lewenivanua e gadrevi era sa cula ena imatai ni cula ka 13.8 na pasede era sa cula ena ikarua ni cula.

Ni raica ena vatavata ni veicula ni Tabacakacaka ni Bula na iwiliwili ni lewenivanua era sa cula vakadua kei ira sa cula vakarua ena noda vanua, vaka kina na veiwasewase lelevu (divisional) kei na veiwasewase lalai (sub-divisional). Ena rawa ni o raica na vatavata qo ena http://bit.ly/3h2JfCZ

Veika me baleta na Matetaka
Ni vakatautauvataki ena 7 na siga, sa 1,046 na kisi vou ena 1 na siga se 1,182 na kisi mai na 1 na milioni na lewenivanua ena 1 na siga. E tubu tiko na iwiliwili ni kisi ena veisiga, na tauvimate bibi kei na leqa mai na COVID.  

iVakasala raraba
Sa veidewavi vakalevu ena lomanivanua vakatabui e Suva-Nausori na COVID-19. E kena ibalebale qo, kevaka o vakila e dua na ivakatakilakila ni COVID-19, sa dodonu mo kasamitaka ni o sa tauvi COVID-19 ka vakatikitikitaki iko e vale. Kua ni o waraka sara na macala ni kena dikevi na nomu sabolo mo qai vakatikitikitaki iko. Na nomu na vakatikitikitaki iko ena vukea na kena tarovi na veidewavi ni COVID-19.

Na ivakatakilakila ni COVID-19 e okati kina na:
Vuvu, savuniucu, biniucu, surusuru, oca/wawale vakasivia, sega ni vakila na ikanakana ni kakana se sega ni boica rawa e dua na ka, mosiniulu, momosiniyago, mosinitilotilo, katakata, coka, wadadamunimata kei na milamila.

Kevaka o vakila e dua na ivakatakilakila qori, kerekere mo cakava qo:

1) Mo vakatikitikitaki iko mai vei ratou na lewe ni nomu vuvale. Mo tiko ga e vale. Kevaka e rawa, mo yawaki ratou na nomu lewenivuvale me 2 na mita.

2) Kevaka e rawa, gole ina dua na valeniwai voleka me lai tauri na nomu sabolo ka taro ivakasala. Nanuma mo tokara na iubinigusu kei na ucu e ubia vakavinaka na gusumu kei na ucumu ka maroroya na veiyawaki me 2 na mita. 

3) Kerekere kua ni vakayagataka na tolili e vakayagataka vata na lewenivanua ni o gole mo lai laurai vakavuniwai. Kevaka e sega ni rawa, mo tokara e dua na iubinigusu kei na ucu e taqomaka vinaka na gusumu kei na ucumu ena veigauna kece ka maroroya na veiyawaki me 2 na mita.

E kisi bibi o ira na sa bibi vei ira na COVID-19. Na nodra yaco bera mai e valenibula ena vakalailaitaka nodra na rawa ni qaravi vakavuniwai me ra bula. E sega ni kainaki me vakadeitaki sara ni o sa tauvi COVID-19 mo qai qarauna na ivakatakilakila ni COVID-19. E gadrevi na lewenivanua kece me kila tiko na ivakatakilakila ni sa bibi na COVID-19, qo e oka kina ni;

•   Taqa na icegu,
•   Mosinisarisari,
•   Mosiniulu kaukaua me vica na siga,
•   Veilecayaki na vakasama, dredre me vakayadrati se me yadra vakabalavu; kei na
•   Mamaca na yago, tebenigusu se qaqalo. 

E vica na vanua ni veiqaravi vakavuniwai ena lomanivanua vakatabui e Suva - Nausori sa vakatabakidua tiko me qaravi ira sa bibi vei ira na ivakatakilakila ni COVID-19. Kevaka o iko se dua na nomu lewenivuvale ena lomanivanua vakatabui e Suva-Nausori ka vakila ni sa bibi na ivakatakilakila ni COVID-19 kerekere ni gole vakatotolo ina veivanua ni veiqaravi vakavuniwai qo.

- Valenibulalevu e Suva
- Valenibula veivuke (FEMAT) ena Vodafone Arena

Na lewenivanua e Nausori sa bibi vei ira na ivakatakilakila ni COVID-19 me gole ina:

- Valeniwai e Nausori
- Valenibula e Wainibokasi

Qirita na 165 kevaka o sega ni rawa ni lako ina dua na vanua ni veiqaravi vakavuniwai.

Vinaka.